Dorsièr paregut dins lo n° 135 de la revista de l’IEO "Anem Occitans".

Per contunhar de viure, èsser parlada, una lenga deu èsser transmetuda. Per mantenir e salvagardar la lenga occitana a fin de que contunhe a èsser praticada de biais natural, serià absurd de se fisar sonque al sòl sistema educatiu. En novembre 2009 a Tarbas, l’Institut d’Estudis Occitans a organizat un congrès sus la transmission naturala e familiala de l’occitan.

Mas al defòra del cercle familial, l’aquisicion d’una lenga autra que lo francés de biais precoci es possibla sonque se las estructuras d’acuèlh de la primièra enfància o prepausan. Apuèi lo congrès « Desvolopament de l’acuèlh bilingüe dins lo domeni de la primièra enfància » los 26 e 27 novembre a Privàs, organizat per l’IEO, anam, dins aquest dorsièr, tornar venir suls atots del bilingüisme precoci, veire las possibilitats que pòdon prepausar las estructuras d’acuèlh de la primièra enfància sus d’exemples de realisacions fachas o en cors e las perspectivas qu’i pòt aver per l’occitan.

1– De 0 a 3 ans : de capacitats maximalas per las lengas

Lo psicolingüista Gilbert Dalgalian es acostumat a dire que lo nenon uman es, a l’ora de sa naissença, una enòrma paradòxa, que possedís 100 miliards de neurònas mentre que sap pas res far respècte a las autras espècias.

Christelle Dodane del laboratòri Dipralang (Universitat Paul Valéry, Montpelhièr III) confirma : lo nenon a la naissença a una fòrça granda capacitat que se va tornar tancar pauc a pauc suls sons de la lenga mairala. Un certan aprentisatge va eliminar d’autres possibles. A partir d’uèch meses, de tèsts an mostrat que los parents son capables de reconéisser lo barbalh dins la lenga mairala. Entre 4 e 6 meses, un nenon a mai de capacitat de produccion qu’un grand. Pòt per exemple far de bifònias.

L’aquisicion de sabers, coma lo lengatge, es fòrça longa e aquesta aquisicion se fa al sen de son ròdol social. Sens ròdol social, es diser sens interaccion possibla, lo mainatge va far un essag dins lo qual i aurà un error que lo menerá a una rectificacion e aital en seguida. D’aquesta interaccion, lo mainatge n’a de longa besonh per corregir, tornar formular e causa autras. La television per exemple pòt pas jogar aquel ròtle de noiriguièra, que permet pas al mainatge de rectificar sas errors lengatgièras.

Pr’aquò certanas familhas pòdon pas prepausar al mainatge totas aquestas interaccions. Dins aqueste cas, la grèpia aurá un ròtle important dins l’aquisicion del lengatge.

2 - Los atots del bilingüisme

Mentre evocam un grand en mencionar lo fach qu’aqueste mestreja correntament doas lenguas ou mai, aquò es sovent tintat d’admiracion. Al contrari, lo bilingüisme pels pichòts mainatges es tacat de mantuns topics negatius. Per exemple, s’entend regularament que lo mainatge, acarat a doas lengas, aurà un retard dins son aprentissatge del lengatge e farà de confusions amb las doas lengas.

S’entend tanben que lo fach de li parlar doas lengas laissa mens de plaça pel francés e que lo mainatge parlarà doncas mens plan aquela lenga. Mas los prejutjats pòdon tanben anar fòrça pus luènh en evocar de problèmas d’identitat ligats al bilingüisme, e mai de trebolèris del desvolopament…

Pr’aquò, vist las capacitats del pichòt mainatge evocadas per Gilbert Dalgalian e Christelle Dodane, es mestièr que pendent las tres primièras annadas lo mainatge aja un apòrt lingüistic fòrça ric amb lo maximum d’escasenças d’interagir dins aquestas lenguas, que l’òm es predispausat de biais innat a parlar en interaction amb d’autres parlants.

Èsser bilingüe, valent a dire lo fach d’utilizar regularament mai d’una lenga dins de situacions de la vida vivanta, permet al contrari de comunicar de biais pus larg, a una paleta de monde plus larga e de facilitar l’aprentissatge d’autras lengas. Lo mainatge bilingüe aurà pas de retard. Al revèrs : el aurà accès pus lèu a un lexic mai alargat, mas tanben mai de competéncias metalingüisticas, a saber la capacitat de soscadissa sus la lenga. De tèsts an mostrat que sa capacitat de tractament de l’informacion serà pus imediata.

A la longa de delà del pur aspècte lengatgièr, los meteisses tèsts an mostrat que los mainatges bilingües mai de creativitat. Barbara Albdelilah-Bauer sotalinha pasmens que çò pus important dins l’aprentissatge d’una lenga pel enfant es la motivacion. Es pr’aquò un aspècte sovent negligit. “Lo mainatge es pas una esponga ni una maquina d’apréne” e aurà besonh de factors cognitivolingüisticas, socio-psicologicas, mas subretot afectius : far plaser a sa mamà, a son assistenta mairala, ou a l’auxiliaria de puericultura.

Demest totes los topics negatius que se pòdon entendre fàcia al bilingüisme, es puslèu lo fach de desvalorizar al prèp del mainatge l’una de sas doas lengas qu’aurà de consequéncias malaustrosas.

“Fin finala, aver dos mots per un sòl objècte es una situacion fòrça banala. Podèm quitament dire que lo bilingüisme caracteriza l’umanitat. En França, lo monolingüisme es aparegut dins de circonstàncias culturalas. Pr’aquò sonqu’un francés sus quatre parlèt una autra lenga pendent son enfància. Aqueste bilingüisme foguèt combatut per l’Abat Gregòri pendent la Revolucion Francesa, mas aquels combats existisson encara : ’es temps que siám franceses per la lenga’, disiá R. Pandrand dins los debats sus Maastricht en 1992”
— Barbara Abdelilah-Bauer, fondatritz de BAFI, cofondatritz e anciana directritz de las grèpias e del jardin dels pichonets franco-alemands à Créteil

3 - Las lengas regionalas a la grèpia

“Quand l’escòla fòrageta la lenga del mainatge, fòrageta lo mainatge”
— Jim Cummins, La lenga mairala dels mainatges bilingües, 2001

E es aquò que s’es per malastre passat pendent bèl temps en França. Se l’escòla a de temps fòragetat las lengas regionalas, ela pòt tanben, amb las grèpias, jogar un ròtle importent dins la salvagarda d’aquelas lenguas.

Introduire la lenga regionala dins la grèpia significa, coma dins las familhas, recaptar de suports dins cadunas de las lengas parladas, e subretot laissar la causida de la lengua als parents e respectar aquesta causida.

3 - a – Una primièra grèpia bilingüa occitana

2010 a vist la dobertura en Valada d’Aussau d’una grèpia ont la còla d’enquadrament es bilingüa. Al començament i avià pas cap de grèpia : aquò èra aital un besonh real. Al sén del grope de trabalh per la creacion d’aquela grèpia, i aguèt doas apuèi tres e fin finala pron de familhas motivadas per espelir lo projècte.

"Coma lo projècte pedagogica èra entièrament de far, la question del bilingüisme foguèt tanben l’escasença de tornar metre en question d’autres punches ligats a l’acuèlh dels mainatges dins las estructuras que lor son dedicadas : mai de respècte del ritme del mainatge, causida de l’aliment, possibilitat de venir alachar son mainatge dins la grèpia…"
— Sarah Vidal, presidenta de l’associacion Pimponet, grèpia dins la Valada d’Aussau.

Un questionari foguèt doncas fach. Concernant lo bilingüisme, 60% dels parents questionats o an considerat cela coma una riquesa. Solament 5% del mond questionant o vesián coma un fren (los autres 25% essent neutres).

Per aquò, calguèt acompanhar los parents que los mainatges anavan èsser confrontats a una lenga qu’els meteis conéissian pas fòrçament o per la quala avian cap de pièja.

De lexics lor foguèron provesits per l’Institut Occitan, de formacions lor foguèron prepausadas gràcias al Centre de Formacion Professionala Occitan (CFPOc) qu’a tanben elaborat de corses sus mesura per las assistentas mairalas, en rèport amb lo ròdol de la grèpia.

3 - b - En Bretanha e al Païs Basc : una labellisacion segon lo nivèl d’utilizacion de la lenga

Breton e Basc son introduits de biais pus corrent en Bretanha e Païs Basc. L’associacion Divskouarn en Bretanha e l’Ofici Public de la Lenga Basca an totes dos creat un sistema de labellisacion de las estructuras d’acuèlh de la pichòta enfància pr’amor d’avalorar lo trabalh fach e incitar a mai de preséncia de la lenga. Lo nivèl 1 es adaptat a las estructuras que prepausan d’intervencions ponctualas dins la lenga. Lo nivèl 2 es per las estructuras bilingüas (al mens doas personas que parlan breton segon Divskouam) e lo nivèl 3 concernís las estructuras d’acuèlh ont basc e breton son presents de biais immersiu.

En Bretanha : 11 estructuras se son associadas a la carta que prepausa Divskouarn. Aquesta associacion s’ocupa de desvolopar lo breton pels mainatges abans lor escolarisacion, çò es de zerò a tres ans. Per aquò, mena tanben d’accions de sensibilizacion al ras de las Caissas d’Alocacions Familialas, Servicis de la Proteccion Mairala Infantila e Comunitats de Comunas. Sa tòca es d’agantar las familhas que pausan pas de questions. Divskouarn trabalha amb lo centre de formacion Stumdi que fòrma las assistentas mairalas.

"Lo pensament principal dels parents es la seguenta : lo mainatge es tostemps al centre de nòstres pensaments ? Nòstra grèpia prepausa los meteisses servicis, amb lo bilingüisme de mai. Per respondre a-n-aquels parents e los assegurar, fòrça d’animacions son fachas al entorn de la grèpia que meton en valor lo breton. Lo dialòg amb los parents es omnipresent. En mai, avèm convidat Gilbert Dalgalian a far una conferéncia sul bilingüisme qu’a vertadieramet convençut totes los parents. Menam un trabalh per tornar crear l’affection per la lenga bretona : los auxiliaris de puericultura an una formacion de doas oras per setmana presa en carga pel Conselh Regional de Bretanha. Durant aquestas formacions, i a de mesas en situacion, de trabalhs a partir de collectatges fachs, de bancas de mots que son estudiats."
— Pascale Gac, associacion Enfantillages, directritz adjunta de la grèpia de Gouenoù en Bretanha

Las grèpias immersivas Luma en Païs Basc

“Dins l’ensenhament bilingüe, l’escòla es bilingüa ; dins l’ensenhament immersiu, lo mainatge es bilingüe. Tres grèpias immersivas bascas existon en païs basc francés. A l’ora de la creacion de la primièra grèpia, i aguèt d’en bèl primièr un refús de la PMI qu’o auriá aceptat se lo projècte foguèsse estat bilingüe e non immersiu. La CAF, ela, desirava quitament pas ausir lo mot ’bilingüisme’. Fin finala, en 1997, totes capitèron de se metre en acòrdi e la CAF autorizèt 10 plaças. Per la dobertura de la tresena grèpia, la Caissa Nacional d’Alocacion Familiala donèt fuòc verd a condicion que l’immersion siá pas un obstacle respècte del principi de non discriminacion. Lo taus d’enquadrament es d’un salariat bascofòn per quatre mainatges.”
— J-M Abadie, membre del malhum de grèpias Luma

Dins aquestas tres grèpias, 83% dels parents que inscrivon lors mainatges son pas des bascofònes. Causisson aqueste sistèma immersiu per diversas rasons : las familhas vòlon de pichòtas estructuras (pus calorosas e familialas), oltra l’immersion, lo projècte pedagogic e educatiu es atractiu (respècte del ritme del mainatge, projècte individualizat, respècte de l’adaptacion), lo sistèma immersiu permet de devenir un mainatge perfièchament bilingüe ; fin finala, una plaça importanta es acordada a las familhas (escotar, ajuda fàcia a la crenta de l’aprentissage de las doas lengas).

4 - D’autras perspectivas en cors per l’occitan

4 – a - Dins los Pirenèus-Atlantics

Aprèp aquela primièra (e l’unenca fins ara) iniciativa de grèpia bilingüa occitan-francés, lo Conselh General dels Pireneus-Atlantics lancèt un apèl a projècte per far sensibilizar a la cultura occitana dins las grèpias del Bearn. Aqueste projècte foguèt portat per l’associacion Menestrèrs Gascons que faguèt una sensibilizacion dels agents pel biais de danças e de cants. Son bilanç es positiu : 90% de las estructuras de la pichòta enfància i participèron. En mai, certanas estructuras demandèron que s’ane pus luènh : d’espectacles en occitan van tornar dins las grèpias. Vesèm alara qu’i a sonqu’un pauc de demanda franca, mas quand i a una ofèrta, aquesta se fa aceptar sens problèma.

4 – b - Dins los Nauts Pirenèus

Aprèp lo collòqui organizat per l’Institut d’Estudis Occitans en 2009 a Tarbas sus la transmission naturala de l’occitan, lo projècte grelhèt d’elaborar un document suls atots de bilingüisme dins los quasernets de maternitat e los quasernets de santat. Çò important es que aquesta iniciativa siá seguida e conectada amb la realitat. Alavètz, lo Conselh General dels Nauts-Pirenèus associèt los trabalhadors socials al prèp de las familhas pertocadas. Participèron a de conferéncias de Gilbert Dalgalian e Pierre Boquel e s’impliquèron dins un grop de trabalh que portèt a de reaccions diversas. En mai, La Mission “Cultura Occitana et Territòri” del Conselh General prepausèt a totas las estructuras d’acuèlh a la primièra enfància e als relais assistentas mairalas dels Nauts-Pirenèus, d’animacions en occitan. Aqueles obradors son finançats per las collectivitat e asseguradas pels intervenents de l’associacion “Parlem” e començèron en decembre de 2010.

4 – c - Un document de sensibilizacion al prèp de las familhas

Lo paragraf anterior illustra l’acompanhament que pòt èsser fach al entorn d’un document en cors d’elaboracion. En efièch, entre sortir de son primièr congrès sus la transmission familiala, l’Institut d’Estudis Occitans rédige un document a la destinacion dels parents de joves mainatges e dels futurs parents suls atots del bilingüisme, en concertacion e amb los sostens dels Conselhs Generals del Gard, del Tarn, dels Nauts Pirenèus, de l’Ardecha, de la Corresa, dels Pirenèus Atlantics. Lo site internet www.ieo-oc.org prepausarà lèu-lèu d’informacions complementàrias a-n-aiceste document.

Quins engatjaments menar per desvolopar l’occitan dins las estructuras d’accuèlh de la primièra enfància ?

D’en bèl primièr e en mancar una associacion tala Divskouarn ambe coma tòca lo desvolopament del breton dins las estructuras d’acuèlh ligadas à la primièra enfància, lo labèl « Òc per l’occitan » a destinacion de las collectivitats prepausa d’accions tornadas devèrs la primièra enfància. Las collectivitats que desiran èsser labellizadas pòdon causir las accions seguentas pertòcan lo bilingüisme precoci francés-occitan :

1. Informacion al prèp dels parents d’escolans de la collectivitat suls avantatges del bilingüisme.
   
2. Realization d’una enquesta/informacion al prèp dels parents d’escolans de la collectivitat pr’amor de mesurar la demanda sociala en matèria d’ensenhament bilingüe.
   
3. Ajuda financièra e/o tecnica a l’installacion d’une grèpia en occitan dins la comuna o al nivèl intercomunal.
   
4. Finançaments d’accions de formacion professionala permetent a la còla volontària d’apréne la lenga o de se perfeccionar en occitan.
   

 

Dorsièr "Bilinguisme et structures d’accueil de la petite enfance"